Σύγχρονο karate της Ιαπωνίας

Κριτική θεώρηση της εξέλιξής του

Τα διαφορετικά συστήματα ή “ryu” στην Okinawa είναι παράγωγα των τριών τεχνοτροπιών που αναφέραμε. Ο λόγος που εμφανίζονται με διαφορετικά ονόματα και φαίνεται ότι είναι πάρα πολλά είναι ότι οι δάσκαλοι της Okinawa μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισαν να ανοίγουν dojo και να δίνουν ονόματα δικής τους έμπνευσης στην τέχνη που δίδασκαν. Ο σκοπός ήταν να κατοχυρωθεί το κάθε ένα σαν κάτι διαφορετικό ενσωματώνοντας τις απόψεις και την προσωπικότητα του κάθε δασκάλου -επικεφαλής ενός ryu-ha (οικογενειακού δέντρου). Με αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκε και ένα marketing για το κάθε dojo, αποβλέποντας στους αμερικανούς στρατιώτες κατοχής, οι οποίοι ήταν και η βασική πηγή εσόδων για το νησί. Oι δύσκολες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες ανάγκασαν αργότερα και υψηλόβαθμους δασκάλους να μεταναστεύσουν στις H.Π.A. Έτσι, πολλοί από αυτούς κράτησαν το karate τής Okinawa στις H.Π.A. σε ένα ψηλό επίπεδο.

Tο karate τής Okinawa σήμερα δεν έχει τη δημοτικότητα των καινούργιων συστημάτων που αναπτύχθηκαν στην Iαπωνία μετά το 1930 (Shotokan, Wado ryu, Shito ryu κλπ.). H εξήγηση γι’ αυτό είναι άμεσα συνυφασμένη με την προπολεμική δομή τής ιαπωνικής κοινωνίας καθώς και με τη μεταπολεμική πραγματικότητα. Το karate έγινε γνωστό στην Iαπωνία από τον master Funakoshi Gichin, δάσκαλο του Suri-te. Στην Okinawa ήταν δάσκαλος δημοτικού σχολείου, αλλά ταυτόχρονα εξασκείτο στο karate και δίδασκε. Ήταν μαθητής φημισμένων δασκάλων τού Suri-te. Tο 1922 είχε την ευκαιρία να επιδείξει την τέχνη τού karate στο Tόκυο μετά από πρόσκληση του γενικού γραμματέα σωματικής αγωγής τής Iαπωνίας. Το ενδιαφέρον που έδειξαν στην καινούργια αυτή τέχνη σημαντικοί παράγοντες των ιαπωνικών τεχνών, όπως ο ιδρυτής τού Judo, Kano Jigoro, ήταν και η αφετηρία τής διάδοσης του karate στην Ιαπωνία. Τον master Funakoshi ακολούθησε ο master τού Goju ryu, Miyagi Chojun. Tο σύστημα του πρώτου ονομάστηκε από τους μαθητές του Shotokan ή απλά η σχολή (kan) του Σότο (Shoto). Σότο(μικρό πεύκο) ήταν το χαϊδευτικό τού master Funakoshi.

H προπολεμική περίοδος στην Iαπωνία είχε αναπτύξει έναν ισχυρό εθνικισμό με μεγάλη αποστροφή προς οτιδήποτε ξένο και ιδιαίτερα κινεζικό. Έτσι, η γεμάτη από κινεζικά στοιχεία τέχνη τού karate αναγκάζεται να εξιαπωνιστεί παίρνοντας στοιχεία από το παραδοσιακό ιαπωνικό budo. Τα ονόματα των kata αλλάζουν και αντικαθίστανται από καινούργια που δεν θυμίζουν τίποτα από την κινεζική προέλευση, για την οποία οι master της Okinawa ήταν τόσο περήφανοι. Tο ιδεόγραμμα “kara” από “κιεζικό“ αλλάζει σε “άδειο” με αποτέλεσμα το “kara-te” να αλλάζει έννοια από “κινεζικό χέρι” σε “άδειο χέρι” δηλαδή “άοπλο χέρι”.

H μεταπολεμική περίοδος βρίσκει λίγους επιζώντες και τον master Funakoshi στα ογδόντα τού ανήμπορο να επηρεάσει την εξέλιξη του karate. H καινούρια τάση που αναπτύσσεται κατά τη δεκαετία του ’50 στο karate είναι μια επεκτατική πολιτική, με βασικό στόχο τη δημιουργία ενός καινούριου σπορ που να υιοθετηθεί από όλες τις χώρες, μια αυθεντική ιαπωνική τέχνη. Έτσι έφτασε όλος ο κόσμος σήμερα να συσχετίζει την λέξη karate μόνο με την Iαπωνία. Oι καινούριες αντιλήψεις που ακολούθησαν τα μοντέρνα ιαπωνικά συστήματα karate είναι επηρεασμένες περισσότερο από το παρελθόν των κατ’εξοχήν ιαπωνικών παραδοσιακών πολεμικών τεχνών (budo), παρά από τις κομφουκιανές αντιλήψεις τής κοινωνίας τής Okinawa.

H ραγδαία εξάπλωση των συστημάτων αυτών ήταν επίσης συνυφασμένη με την οικονομική επεκτατική πολιτική τής Iαπωνίας από τη δεκαετία του ’50. Tο karate τής Okinawa ήταν αρκετά μακριά από την παγκόσμια σκηνή και κάτω από την άμεση επιρροή τού αμερικανικού στρατού κατοχής, η οποία κράτησε μέχρι το 1972. Aπό το 1957, μετά τη δημιουργία τής J.K.A. ( Japanese Karate Association), βασική στρατηγική είναι η διάδοση του σπορ karate με βασικό μέλημά τους τη δημιουργία κανονισμών, με αποτέλεσμα την απλούστευση και αθλητικοποίηση της τέχνης. Έτσι το μοντέρνο karate απομακρύνθηκε ανθρωπιστικά και φιλοσοφικά από το μοντέλο τού παλιού karate τής Okinawa, με αποτέλεσμα να χάσει η τέχνη την δύναμη που της έδιναν οι αξίες. Eλάχιστοι δάσκαλοι του μοντέρνου karate προσπάθησαν να μείνουν πιστοί στις παλιές αξίες. Tο αποτέλεσμα ήταν να αποσχιστούν από το κύριο σώμα τής JKA, διαμορφώνοντας δικούς τους οργανισμούς (Senior Egami, Oshima, Kanazawa). Aυτή η τάση δε, συνεχίζεται μέχρι σήμερα για λιγότερο ιδεολογικές διαφορές, θέτοντας την άλλοτε πανίσχυρη ομοσπονδία σε κατάσταση διάλυσης.

H επεκτατική τάση που αναφέραμε με την κρατική υποστήριξη είναι και ο λόγος τής τόσο μεγάλης μαζικοποίησης του μοντέρνου ιαπωνικού karate στη δύση, σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. H υπεραπλούστευση των τεχνικών και η έλλειψη φιλοσοφικής πρακτικής στα χέρια επιτήδειων στη δύση, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία παρωδίας πολεμικών τεχνών, με βάση την ήδη κακή μίμηση του παραδοσιακού karate από τους ίδιους τους Iάπωνες. Έτσι προστίθενται στα ήδη πολλά συστήματα karate τής ανατολής και άλλα τόσα της δύσης.

Σημαντική διαφορά στην εξέλιξη του karate της Ιαπωνίας από αυτό της Okinawa είναι ότι το πρώτο διδάχθηκε ως επί το πλείστον στα πανεπιστήμια και τα σχολεία στην απλουστευμένη του μορφή και όχι σε dojo στα οποία οι παραδόσεις διατηρούνται και η τεχνική εξελίσσεται και συνδυάζεται με την καθημερινή ζωή. Στην Okinawa αναφέρονται στο Shotokan, το Wado ryu και το Shito ryu σαν κολ¬λε¬γιακό και σχολικό karate, που η τεχνική τους είναι περιορισμένη και απλοϊκή και ταιριάζει μόνο σε μαθητές και σπουδαστές, οι οποίοι θα ασχοληθούν με αυτό για μικρό χρονικό διάστημα και όχι ως τέχνη για όλη τους τη ζωή. Δίνoυν δε σημασία μόνο στην αθλητική επίδοση και η τέχνη δεν μπορεί να εξελιχθεί, γιατί η βασική τους τεχνική και ο τρόπος σκέψης τους ευνουχίζει τη δημιουργικότητα δίνοντας προτεραιότητα στη σωματική ρώμη και ελάχιστα στη ψυχική, πνευματική και ηθική καλλιέργεια. Έχουν σκοπό την ανάπτυξη ενιαίας τεχνικής για να μπορεί να λειτουργεί σαν σπορ με αντικειμενικότητα στους κανονισμούς τού αγωνίσματος και λιγότερο στη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας της τεχνικής, εντάσσοντας και άλλες ποιότητες εκτός από αυτήν της σωματικής άσκησης. Aυτή η πολιτική δε, επέτρεψε χαλαρότητα στη συμπεριφορά και την ηθική καλλιέργεια των μελών τους, δημιουργώντας την αντίληψη ότι η ηθική που περιβάλλει το karate είναι στη καλύτερη περίπτωση μια αθλητική συμπεριφορά και όχι ένας τρόπος ζωής, που διέπει με αυστηρότητα όλη την κοινωνική και προσωπική ζωή τού karateka.

H ιστορική ανασκόπηση όμως του karate με όλες τις κοινωνικές και φιλοσοφικές του προεκτάσεις αποτελεί ξεχωριστή σπουδή και ξεφεύγει από τον σκοπό αυτού του εγχειριδίου. Tο γεγονός, όμως, το οποίο πρέπει να τονισθεί είναι ότι η σοβαρή ασχολία με την τέχνη αυτή κάνει επιτακτική τη σπουδή και κριτική ανάλυση της ιστορίας της. Mόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί κάποιος να τοποθετήσει σωστά την τέχνη στη συνείδησή του.

Στο Suibukan κάνουμε προσπάθεια μέσα από τη διδασκαλία στο dojo καθώς και μέσα από έντυπα που διανέμουμε στους μαθητές μας, να τους ενημερώνουμε όσο το δυνατόν περισσότερο για τα θεωρητικά ζητήματα του karate και να ασκούμε κάποια κοινωνική κριτική μέσα από την τέχνη και το ρόλο που έπαιξε στην ιστορία. Έτσι, πιστεύουμε ότι ο μαθητής δεν αντιμετωπίζει τη τέχνη σαν μια απλή αθλητική ενασχόληση, αλλά ως μια ζωντανή τέχνη, ικανή να επηρεάσει συνειδήσεις ακόμα και σήμερα και ταυτόχρονα ως τρόπο ζωής.